مروری بر زیست شناسی دهم

???? ویژگی‌های موجودات زنده

• متابولیسم (سوخت و ساز) ⚙️

• رشد و نمو ????➡️????

• تولیدمثل (جنسی و غیرجنسی) ????➕????

• پاسخ به محرک (حساسیت) ⚡️

• تنظیم داخلی (هومئوستاز) ????

???? سطوح سازمان‌دهی حیات

• یاخته (سلول) ????

• بافت (گروهی از یاخته‌های مشابه) ????

• اندام (مثلاً برگ، ریشه، قلب) ????❤️

• دستگاه (مجموعه اندام‌های مرتبط) ????????‍♀️

• جاندار (کل موجود زنده) ????????

???? دسته‌بندی موجودات زنده

• باستانی‌ها (باکتری و آرکی‌ها) ????

• یوکاریوت‌ها (گیاهان، جانوران، قارچ‌ها، پروتوزوآ) ????

• شاخه‌بندی کلی: گیاهان ????، جانوران ????، قارچ‌ها ????، پروتوزوآ ????

???? اهمیت گوارش

• تبدیل مواد غذایی پیچیده به مولکول‌های ساده‌تر (قند، اسید آمینه، چربی) ????➡️????

• تأمین انرژی و مواد ساختاری برای یاخته‌ها ????

????‍♂️ مسیر دستگاه گوارش انسان

1. دهان (جویدن، بزاق، آمیلاز) ????????

2. مری (حرکت دودی) ⬇️

3. معده (اسید، پپسین) ????➕????

4. روده‌ی باریک (دوازدهه، ژژنوم، ایلهوم) ????

   • آنزیم‌های پانکراس ????

   • صفرا از کبد (شکستن چربی‌ها) ????

   • دیواره روده و پرزهای جذب ????

5. روده‌ی بزرگ (جذب آب، تشکیل مدفوع) ????????

6. راست‌روده و مقعد (خروج ضایعات) ????

???? آنزیم‌ها و هضم بیوشیمیایی

• آمیلاز (نشاسته ➡️ مالتوز) ????

• لاکتاز (لاکتوز ➡️ گلوکز + گالاکتوز) ????

• پروتئازها (پروتئین ➡️ اسید آمینه) ????

• لیپاز (چربی ➡️ اسید چرب + گلیسرول) ????

???? جذب مواد غذایی

• مخاط روده‌ی باریک: پرزها و موپرزها ????

• انتقال فعال و ساده (گلوکز، اسیدهای آمینه) ????

• انتشار (اسیدهای چرب در لنف) ????

???? هدف تبادل گازی

• دریافت اکسیژن (O₂) برای تنفس سلولی ⚡️

• دفع دی‌اکسیدکربن (CO₂) حاصل از متابولیسم ♨️

???? دستگاه تنفس انسان

1. بینی و دهان (تصفیه، گرم‌کردن هوا) ????

2. حنجره و نای (انتقال هوا) ????️

3. نایژک‌ها و برونشیول‌ها (شاخه‌بندی) ????

4. کیسه‌های هوایی (آلوئول‌ها) ????

???? مکانیسم تبادل گاز

• انتشار ساده در آلوئول (O₂ از هوا ➡️ خون؛ CO₂ از خون ➡️ آلوئول) ↔️

• هموگلوبین: انتقال اکسیژن ❤️????

• تنظیم نرخ تنفس توسط مرکز تنفس در بصل‌النخاع ????

???? تبادلات گازی در گیاهان

• روزنه‌ها (استوماتا) روی برگ ????

• سطح برگ و تبادل مستقیم CO₂ و O₂ ????????

• فتوسنتز و تنفس سلولی

❤️ ساختار و اجزای خون

• پلاسما (آب، پروتئین، نمک) ????

• سلول‌های خونی:

  • گلبول‌های قرمز (هموگلوبین، حمل O₂) ????

  • گلبول‌های سفید (دفاعی، سیستم ایمنی) ????️

  • پلاکت‌ها (لخته شدن خون) ????

???? دستگاه گردش خون انسان

1. قلب: دهلیز راست/چپ و بطن راست/چپ ❤️

   • چرخه انقباض و استراحت (سیستول و دیاستول) ????️

2. عروق:

   • سرخرگ‌ها (شریان‌ها): جریان از قلب به بافت‌ها ????

   • سیاهرگ‌ها (وریدها): بازگشت خون به قلب ????

   • مویرگ‌ها: تبادلات گازی و مواد بافتی ????

???? مراحل گردش خون

1. گردش کوچک (ریوی): بطن راست ➡️ شریان ریوی ➡️ شش‌ها ➡️ سیاهرگ ریوی ➡️ دهلیز چپ ????️

2. گردش بزرگ (سیستمی): بطن چپ ➡️ آئورت ➡️ بافت‌ها ➡️ سیاهرگ اجوف ➡️ دهلیز راست ????

???? گردش در گیاهان

• بافت آبکش (فلوئم) و آوند چوبی (زانش آب)

• انتقال مواد غذایی و آب در ساقه و برگ

???? تنظیم اسمزی (هومئوستاز آب و نمک)

• تأمین تعادل آب و یون‌ها در بدن

• مرکز تشنگی در هیپوتالاموس ????

???? سیستم ادراری انسان

1. کلیه‌ها (هر کلیه حدود ۱ میلیون نفرون) ????

   • نفرون: واحد ساختاری و عملکردی کلیه

     • گلومرول (فیلتر کردن خون) ????

     • لوله پیچیده نزدیک و دور (بازجذب مواد مفید) ????

     • حلقه هنله (تمرکز ادرار) ↕️

     • لوله کلکتور (جمع‌آوری ادرار) ????️

2. حالب (نفرون‌ها ➡️ مثانه) ????️

3. مثانه (ذخیره ادرار) ????

4. پیشابراه (خروج ادرار) ????

???? مراحل تشکیل ادرار

1. هموراژی (فیلتراسیون اولیه) ????

2. بازجذب (مواد ارزشمند مانند گلوکز، یون‌ها) ????????

3. ترشح (حذف اضافی داروها و یون‌ها) ????️

4. تمرکز (تنظیم مقدار آب) ????

???? اهمیت دفع مواد زائد

• حذف سموم و متابولیت‌های زائد ♻️

• تنظیم pH و یون‌ها در خون

???? تنظیم اسمزی در گیاهان

• تنظیم باز و بسته شدن روزنه‌ها (استوماتا)

• انتقال آب توسط آوند چوبی (زانش) و فشار ریشه‌ای

???? ساختار عمومی یاخته‌های گیاهی و جانوری

• غشای سلولی (دفاع، انتقال مواد) ????

• هسته (DNA، مرکز کنترل) ????????

• سیتوپلاسم (محیط واکنش‌ها) ⚗️

• میتوکندری (تولید انرژی) ????

• ریبوزوم (سنتز پروتئین) ????‍????

???? ویژگی‌های خاص یاخته‌ی گیاهی

• دیواره سلولی (سلولز، حمایت ساختاری) ????

• کلروپلاست (فتوسنتز) ????????

• واکوئل (ذخیره آب و مواد) ????

???? بافت‌های گیاهی

1. بافت مریستم (بافت تقسیم‌شونده): توسعۀ طولی و عرضی گیاه ????↔️

2. بافت پوششی (اپیدرم): حفاظت و تبادل گاز ????

3. بافت زمینه‌ای (مری‌کلامپاشی، کلانشیمی): فتوسنتز، ذخیره مواد ????

4. بافت رسانا (آوند چوبی و آبکش): انتقال آب و مواد غذایی ????➡️????

???? چگونگی رشد و نمو گیاه

• تقسیم سلولی در مریستم انتهایی (بخش‌های ریشه و اندام هوایی) ✂️

• تمایز سلول‌ها به بافت‌های تخصصی ????

• نقش هورمون‌های گیاهی (اکسین، گبرلین، اتیلن) ????????

⚙️ اصول جذب مواد

• ریشه‌ها:

  • مویچه‌های ریشه (افزایش سطح جذب) ????

  • انتقال فعال یون‌های معدنی (نمک‌های معدنی) ????

  • اسمز (جذب آب به‌وسیلهٔ تفاوت غلظت) ????

???? انتقال آب و یون‌ها در گیاه

1. مسیر سماتیک (از سلولی به سلولی) ????????

2. مسیر آپوپلاست (از فضای بین سلولی) ????‍♂️

3. مسیر ترانس‌مسودنتال (از واکوئل به واکوئل) ♻️

???? آوند چوبی (زدنون)

• ترکیب: عناصر آوندی (سلول‌های پیش‌رونده) و الیاف ????

• حرکت یک‌طرفهٔ آب و املاح از ریشه به برگ‌ها ????

• مکانیسم زایش (Transpiration pull) و فشار ریشه‌ای (Root pressure) ????️

???? آوند آبکش (فلوئم)

• انتقال مواد آلی (نشاسته ➡️ قند ساده) از برگ به نقاط مصرف/storage ????➡️????

• جریان اُزموزی (Mass flow)

???? تراسپیریشن (تبخیر آب از گیاه)

• تنظیم دما و جذب مواد معدنی

• تأثیر شرایط محیطی: رطوبت، دما، نور، باد ????????????

⚖️ تعادل آب در گیاه

• تنظیم روزنه‌ها (استوماتا) برای کنترل تبخیر و جذب CO₂ ????????

• واکنش گیاه به تنش آبی (استوماتای بسته، تولید آبوکار) ????????